‘Kerst, dat is saamhorigheid’
Valt het woord ‘kerst’, dan vertelt Jan Vayne eerst dat hij alles weet van de Bijbel. ‘We waren thuis synodaal gereformeerd, de gezellige kant van het protestantisme, niks mis mee. We waren wars van dogma’s, er was vrijheid. Vanaf m’n 11e was ik organist in de kerk van Zuidwolde. Ik hield van de kerkelijke muziek, de psalmen en de verhalen van de Bijbel. Ik heb er nog steeds een sterk gevoel bij, het idee dat er meer is. Noem het gelovig, of het bewustzijn dat niks zomaar is… Noem het spiritueel. Het zat eigenlijk al in me, het is niet aangeleerd.’
De herinnering aan die vervlogen dagen houdt verband met zijn kerstgevoel. Die beleving zit ‘m in twee dingen, zegt Jan: familie en saamhorigheid. ‘Met degenen die je na staan allemaal bij elkaar, gezellig, knus. Daar denk ik vaak aan terug. Voor mij had dat waarde. Het houdt direct verband met een kerstconcert in een historische kerk: allemaal samen, als familie, met de kerstgedachte als extra dimensie.’
Niet stoer
Gezellig, knus, niet commercieel, kwetsbaar, niet stoer… het zijn termen waarmee hij jongleert. ‘Niet commercieel nee; inkopen doen hoort erbij. Dat is ook een kant van kerst en het mag van mij bestaan. Die andere kant is de mijne: de innigheid van het samenzijn. Binnen dat gevoel zit ik ook in de uitvoeringen die we Classical Christmas noemen: er is een programma afgesproken, maar ik speel mijn variaties en parafrases tussen de stukken door. Zo heb ik dat altijd gedaan; vroeger al en ook later op het conservatorium.
Ik absorbeerde stijlen en maakte er de mijne van. Gelukkig brengt dirigent Pieter Jan Leusink me altijd terug naar de structuur, zodat we alles in harmonie kunnen voltooien.’ Kerst, dat is voor
Jan Vayne dus het verlengde van vroeger, een fijne kindertijd, samenhangend met de ambiance van het nu: de historische binnenstad van bijvoorbeeld Hanzestad Zwolle, waar hij woont in een huis in renaissancestijl,
of een van de kerken waar hij optreedt. ‘Als het meezit hebben zich ijsbloemen op de ramen gevormd, weet je, daar hou ik van. Sfeer, saamhorigheid, muziek. Het publiek, misschien wel 2000 in getal, zit er om dezelfde redenen als ik. Alles hangt samen, vult elkaar aan.’
Zó echt
Er is veel muziek die voor hem in de aanloop naar Kerstmis het samenzijn van mensen verinnigt, maar het mooist is misschien wel het traditionele Nederlandse kerstlied ‘O kerstnacht, schoner dan de dagen’, gebaseerd op een rei in Vondels toneelstuk Gijsbrecht van Aemstel, uit de 17e eeuw. ‘De sfeer daarvan is authentiek. In de muziek bestaat veel fake, maar dit is zó echt. En echt, daar gaat het om, zeker met kerst.’
